Voorpagina van Het Vrije Volk van 17 oktober 1960.
Foto: Koninklijke Bibliotheek
€428
mrd winst
Op 22 juli 1959 stuit de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) op wat later het grootste gasveld van Europa blijkt. Met de opbrengsten worden de Nederlandse verzorgingsstaat opgebouwd en grote infrastructurele projecten gefinancierd. In huidige euro's wordt er ruim €428 mrd winst gemaakt. Dat is ruim €20 mln per dag, elke dag opnieuw.
Maar ruim zestig jaar later is er van een positief sentiment niets meer te merken. De gaswinning veroorzaakte al ruim 1600 aardbevingen, waardoor duizenden gebouwen onveilig werden verklaard en voor miljarden aan schadevergoeding werd uitgekeerd. Een parlementaire enquêtecommissie zocht uit wat er precies gebeurd is. Ook het FD blikte terug: hoe heeft het zover kunnen komen?
Gasboringen in Groningenveld
De NAM heeft een vermoeden
Drie kilometer onder het Groninger oppervlak zit, verborgen onder een dikke en ondoordringbare zoutlaag, zandsteen. Dat er in de poriën van dat zandsteen koolwaterstoffen zitten, weet in de jaren vijftig nog niemand.
Alleen de ingenieurs van de NAM hebben een vermoeden. Dit bedrijf werd in 1947 opgericht door Shell en het Amerikaanse Esso om gezamenlijk een olieveld in Schoonebeek te ontginnen. Ze hopen in Groningen ook olie te vinden; aardgas, een bijproduct van oliewinning, wordt in Nederland dan nog nauwelijks gebruikt.
Op zoek naar olie
In 1955 doet de NAM een eerste boring bij Thesinge, een paar kilometer ten noordoosten van de stad Groningen. De boring loopt uit op een fiasco: een veiligheidsklep begeeft het, waarna gas en spoeling onder hoge druk naar buiten spuiten. Het duurt weken voordat de put weer onder controle is. Bovendien is er van olie geen spoor. De NAM besluit voorlopig te stoppen met boren.
Een gasvondst
Pas vier jaar later probeert de NAM het opnieuw, dit keer bij Kolham. Op 22 juli 1959 is het raak. Op ruim 2600 meter diepte stuit de NAM op gas. Wekenlang verlicht de affakkeling van het gewonnen gas de Groningse nacht.
NAM boort door
Maar de NAM is niet onder de indruk. Het bedrijf had liever olie gevonden. Pas toen bij latere boringen elders in de provincie op dezelfde diepte steeds gas met dezelfde samenstelling wordt gevonden, begint de omvang van het gasveld door te dringen. Er kan wel eens sprake zijn van een gasbel van enorme omvang. Misschien dat het dan tóch wat waard is.
Grootste gasveld van Europa
Dat vermoeden klopt. Onder Groningen blijkt een enorme hoeveelheid gas te zitten. Met een inhoud van zo'n 2800 miljard kuub behoort het Groningenveld zelfs tot een van de grootste gasvelden ter wereld. Veel is daar niet meer van over: inmiddels is 84% uit het veld gewonnen.
1955-1963: het begin
Ruim drie jaar wordt er door het Rijk en de NAM onderhandeld over hoe het gas uit Groningen geëxploiteerd zal worden. Veel van de afspraken uit deze periode, die bijna zestig jaar geheim bleven, gelden nu nog steeds.
Een Belgische Europarlementariër
Van 60 miljard kuub tot 300 miljard kuub. De eerste schattingen van de omvang van het Groningenveld nemen snel toe. Maar de NAM en Shell houden deze schattingen zoveel mogelijk binnenskamers. Zelfs aandeelhouder Esso wordt niet geïnformeerd.
Totdat de Belgische Europarlementariër Victor Leemans, met veel contacten in de olie- en gaswereld, in 1960 in het openbaar zijn mond voorbijpraat. Als een dag later alle kranten schrijven over de enorme gasvondst in Groningen vliegen de Amerikanen van Esso naar Nederland om hun deel op te eisen.
Vergunning
De aandacht komt de NAM en Shell niet goed uit. Naast dat aandeelhouder Esso zich er nu mee komt bemoeien, is de vergunning om het Groningse gas te mogen produceren nog altijd niet binnen. Al maanden overlegt het bedrijf in het diepste geheim met het ministerie van Economische Zaken. Dat wil verregaande invloed over de mate van productie en een groter dan gebruikelijk deel van de opbrengst.
Nota De Pous
In 1962, drie jaar na de gasvondst, komt minister Jan Willem de Pous van Economische Zaken met de Nota inzake het aardgas. Daarin wordt vastgelegd dat, hoewel commerciële partijen zich zullen bezighouden met de productie, het uiteindelijk de Nederlandse Staat is die bepaalt in welk tempo aardgas gewonnen zal worden.
Het 'gasgebouw'
Op 27 maart 1963 zetten de 'olies' en De Pous hun handtekening onder een 'overeenkomst van samenwerking', waarmee de Maatschap Groningen wordt opgericht. In dit vehikel werken de NAM en de Staatsmijnen (uit Limburg) samen aan de gaswinning in Groningen.
Een paar weken later wordt ook de Gasunie opgericht, het bedrijf dat zorg zal dragen voor de verkoop van het gas en de aanleg en het beheer van gasleidingen. In grote lijnen bestaat dit 'gasgebouw' nog steeds.
Het sjeikargument
Een van de belangrijkste discussiepunten tussen het Rijk en de olies is de mate van staatsbemoeienis bij de gaswinning. Of beter nog: hoe het overkomt op de buitenwereld. Shell en Esso, ook betrokken bij de lucratieve oliewinning in het Midden-Oosten, willen daar niet de indruk wekken dat de Nederlandse Staat meedoet met de gaswinning. Ze vrezen dat de oliesjeiks dan ook een groter deel zullen opeisen.
De geheime sideletter waarin de olies toezeggen om de Maatschap Groningen als N.V. te besturen.
Afbeelding: Ministerie van Economische Zaken
Besloten wordt om niet samen te werken in een naamloze vennootschap, zoals het ministerie graag wil, maar via een maatschap. In een brief, getekend op dezelfde dag als de oprichting van de Maatschap Groningen, laten de directeuren van Shell en Esso echter aan de minister weten de samenwerking 'gewoon' als naamloze vennootschap te beschouwen.
Het gas begint te stromen
Op 25 juli 1963, een dag na de beëdiging van het kabinet-Marijnen, krijgt oud-minister De Pous de eer om de productie van aardgas in Slochteren officieel in gang te zetten.
Oud-minister Jan Willem de Pous van Economische Zaken start de productie van het Groningenveld.
Foto: Joop van Bilsen/Nationaal Archief
In de eerste vijf jaar na de ontdekking van het Groningerveld boort de NAM 37 keer in de Groningse aardkost. Winst wordt er in de eerste jaren nog niet gemaakt door de hoge aanloopkosten van de vele boringen.
| Jaar: | 1963 |
| Totale winst: | -€162 mln |
1964-1972: gas erop
Er mag dan wel een grote aardgasbel gevonden zijn, een afzetmarkt voor al dat gas is er nog niet. In sneltreinvaart ondergaat Nederland een energietransitie waarin afscheid wordt genomen van olie en kolen. En ook het buitenland kan profiteren.
| Jaar: | 1965 |
| Totale winst: | -€198 mln |
Een buis aan huis
Waar Shell denkt het net gevonden aardgas aan de industrie te kunnen verkopen, zijn het de Amerikanen van Esso die met een beter en groter idee komen. Om écht geld te verdienen, denken de Amerikanen, moeten Nederlandse huishoudens gebruik gaan maken van het aardgas.
Maar daarvoor moet een hoop gebeuren: er ligt in Nederland nog geen transportnetwerk voor aardgas en consumenten moeten overstappen van kolen of olie op het schonere en goedkopere aardgas. Daarvoor moeten fornuizen en kachels nog wel geschikt gemaakt worden.
1570 kilometer buis
De Gasunie benadert bijna 100.000 landeigenaren over vergoedingen van het gebruik van de grond bij aanleg van het net. In vijf jaar tijd wordt er 1570 kilometer aan hogedrukleidingen aangelegd, terwijl ook het aantal kilometer buis in lokale distributienetten verdubbelt. Voor de aanleg komen aannemers vanuit alle hoeken van de wereld naar Nederland.
| Jaar: | 1967 |
| Totale winst: | €415 mln |
Prins Claus bezoekt in 1967 de aanleg van de NAM-hoofdtransportleiding in het Drentse Wijster.
Foto: Ge van der Werff/ANP
Heel Nederland aan het gas
De Nederlandse samenleving ondergaat in slechts enkele jaren een enorme energietransitie. Al in 1968 is Wijk aan Zee de laatste gemeente die op het gasnet wordt aangesloten en in 1969 kookt 85% van de Nederlanders op aardgas. Het plan van Esso om huishoudens op aardgas te laten draaien heeft gewerkt: in een paar jaar tijd is een afzetmarkt gecreëerd.
Gas uit kolen
Tot de Groningse vondst gebruiken Nederlandse huishoudens nog vooral olie en kolen. Gas was er wel, maar was voornamelijk een restproduct, zoals raffinagegas, kraakgas en cokesovengas. Bekend is ook lichtgas of stadsgas, dat in een gasfabriek wordt geproduceerd door steenkool te verhitten.
Einde van de kolenboer
Halverwege de jaren zestig begint het Groningse gas te vloeien. De uitrol van aardgas over Nederland gaat hard. Binnen enkele jaren verdrijft aardgas kolen en olie als de grootste energiebron. Het kolenhok krijgt een nieuwe bestemming en ook de kolenboer verdwijnt langzaam uit het straatbeeld.
Energiebesparing
In de jaren zeventig neemt aardgas pas echt een vlucht. Het gasverbruik onder huishoudens verdubbelt tot bijna 30 gigajoule (GJ) in 1979, een waarde die niet meer zal worden verbroken. In de decennia erna daalt het verbruik als gevolg van meer aandacht voor energiezuinigheid.
Ook industrie stapt over
Ook voor de industrie is aardgas aantrekkelijk. Er hoeft immers geen ruimte gemaakt te worden voor grootschalige kolenopslag of brandgevaarlijke olietanks. Ook in de winter, wanneer ijs de aanvoer van kolen en olie bemoeilijkt, zal er gas zijn.
In 1969 is 65% van de grote bedrijven geheel of gedeeltelijk op aardgas overgegaan. Met 25 miljard kuub 'Potjesgas' — een regeling waarbij energie-intensieve industrie korting kreeg op het aardgas — wordt gepoogd om de werkgelegenheid te stimuleren.
| Jaar: | 1970 |
| Totale winst: | €4,7 mrd |
Export
De NAM doet er ondertussen alles aan om de gaswinning snel op te voeren. De gedachte is dat er nu nog winst gemaakt kan worden, voordat kernenergie het aardgas uit de markt zal prijzen.
Maar om nóg meer geld te verdienen aan het Groningse gas is Nederland te klein. Door middel van langetermijncontracten wordt het gas daarom verkocht aan de rest van Europa. Vaak tegen prijzen die lager liggen dan wat afnemers in Nederland moeten neerleggen.
De minister van Economische Zaken moet elk exportcontract persoonlijk goedkeuren. In korte tijd worden contracten gesloten met en aardgasleidingen gelegd naar Duitsland, België, Frankrijk, Zwitserland en Italië. Al in 1971 wordt er meer aardgas geëxporteerd dan er in Nederland wordt gebruikt.
| Jaar: | 1972 |
| Totale winst: | €11,5 mrd |
1973-1985: zuinig zijn
Waar het in de eerste jaren nog ging om winst- en productiemaximalisatie, komt in de jaren zeventig de nadruk te liggen op de garantie van voldoende aardgas. Twee oliecrises en het feit dat kernenergie aardgas niet zal vervangen, maken dat Nederland zuinig moet zijn met haar Groningse gasvoorraad.
| Jaar: | 1974 |
| Totale winst: | €27,8 mrd |
Oliecrisis
Begin jaren zeventig verenigen olieproducerende landen in het Midden-Oosten zich om de prijs van olie te verhogen en de export naar Westerse landen, waaronder Nederland, stil te leggen. Binnen een jaar tijd vervijfvoudigt de olieprijs. Het is in deze crisis dat in Nederland het besef indaalt dat het Groningse gas gekoesterd moet worden.
Tijdens de autoloze zondagen zijn de Nederlandse snelwegen domein van niet-automobilisten.
Foto: Nationaal Archief/Anefo
Meeropbrengstregeling
Omdat de prijs van aardgas gekoppeld is aan die van olie, wordt het Groningse gas een stuk winstgevender. Het ministerie van Economische Zaken besluit daarom een groter deel van de opbrengst af te romen via de zogenaamde Meeropbrengstregeling Groningen.
De regeling hield in dat, wanneer aardgas boven een bepaalde prijs verkocht werd, daar 85% en later zelfs 95% van afgedragen moest worden aan de Staat. Het is deze regeling, die tot 2018 van kracht zou blijven, die het Rijk het meeste geld oplevert.
| Jaar: | 1977 |
| Totale winst: | €64,7 mrd |
Kleineveldenbeleid
Een ander gevolg van de oliecrisis is dat in Den Haag het besef indaalt dat Nederland zich in de handen moet knijpen met de enorme gasvoorraad in Groningen. En dat er zuinig mee omgesprongen moet worden.
Appeltje voor de dorst
In 1974 wordt daarom besloten om éérst gas uit andere velden te winnen. Wat daarbovenop nog nodig is, wordt uit Groningen gehaald. Het beleid is succesvol. Gesteund door de hoge prijzen wordt er weer geïnvesteerd in gaswinning buiten Groningen. Daardoor kan de gaswinning in Groningen flink naar beneden.
Minder dan 50%
In kleine stapjes zakt het aandeel Groningen. In 1988 neemt het Groningenveld voor het eerst in een kwart eeuw minder dan de helft van de Nederlandse gasproductie voor zijn rekening. Pas wanneer de kleine velden leeg raken, wint de aardgaswinning in Groningen twintig jaar later weer terrein.
Wat daarbovenop nog nodig is, wordt uit Groningen gehaald. Het beleid is succesvol. Gesteund door de hoge prijzen wordt er weer geïnvesteerd in gaswinning buiten Groningen. Daardoor kan de gaswinning in Groningen flink naar beneden.
| Jaar: | 1980 |
| Totale winst: | €103 mrd |
Spierenburgronde
Hoewel de prijzen voor olie en gas sterk toenemen, geldt dat niet voor het gas dat in langjarige exportcontracten wordt verhandeld. Zo blijven de inkomsten uit het buitenland ver achter bij de inkomsten bij huishoudens en binnenlandse industrie. Dit terwijl de energieprijzen sterk stijgen, tot grote woede van veel Nederlanders.
Overal wordt gedemonstreerd tegen de hoge energieprijzen, zoals in 1980 bij het kantoor van het Amsterdamse gemeente-energiebedrijf.
Foto: Spaarnestad Photo
Pas in de jaren tachtig lukt het ambtenaar Dirk Spierenburg om in de zogenaamde 'Spierenburgronde' betere exportprijzen uit te onderhandelen. De opbrengst gaat met 50% omhoog.
| Jaar: | 1983 |
| Totale winst: | €152,8 mrd |
Herenakkoord
Wanneer olie en gasprijzen ten tijde van de tweede oliecrisis, in 1979, blijven stijgen, denkt Den Haag opnieuw aan een verhoging van de gasbaten ten koste van de winst van de olies. Maar omdat de afdracht inmiddels al 95% is, zou een hogere afdracht praktisch nationalisatie inhouden. Er wordt gekozen voor een 'herenakkoord': Shell en ExxonMobil verplichten zich het in Groningen verdiende geld in Nederland te investeren. Het gaat om in totaal ƒ22 mrd, wat onder andere wordt geïnvesteerd in de industrie bij Moerdijk.
Melkkoe
De hoge gasprijzen laten de kassa van het Rijk en de NAM rinkelen. Alleen al in 1985 wordt er €18,7 mrd verdiend met de productie van aardgas, een bedrag dat niet meer wordt overtroffen. Dat is dat jaar ook te zien in de schatkist: de gasbaten maken maar liefst 17% van de gehele rijksbegroting uit.
| Jaar: | 1985 |
| Totale winst: | €188,3 mrd |
1986-2013: schokkend
Na jaren van torenhoge productie wordt er voor de eeuwwisseling relatief weinig gas uit Groningen gehaald. Toch begint de aarde in Groningen te beven. En juist wanneer het aantal aardbevingen een toppunt bereikt, wordt de gasproductie verder opgeschroefd.
Aardbevingen: steeds meer en steeds krachtigerEerste beving nabij Assen
| Jaar: | 1986 |
| Totale winst: | €200 mrd |
Eerste aardbeving
Op Tweede Kerstdag 1986 registreert het KNMI de eerste aardbeving in Noord-Nederland, nabij de Drentse hoofdstad Assen. De schok heeft een kracht van 2,8 op de schaal van Richter. Hoewel sommigen direct een verband leggen met de gaswinning, wordt die suggestie door de NAM en het KNMI resoluut van de hand gewezen.
Het duurt uiteindelijk tot 1993 voordat het ministerie van Economische Zaken en de NAM erkennen dat er inderdaad een verband is tussen de gaswinning en aardbevingen. De maximale zwaarte van een aardschok wordt geschat op 3,3 op de schaal van Richter, maar de kans op zo'n beving is 'verwaarloosbaar klein'.
Ondertussen blijven de gasinkomsten binnenstromen. Naar Noors model wordt tussen 1995 en 2008 het Fonds Economische Structuurversterking (FES) gevuld met aardgasbaten. In totaal wordt er €25,7 mrd in gestopt, waarmee voornamelijk infrastructurele projecten zoals de HSL en de Betuwelijn worden gefinancierd.
| Jaar: | 1991 |
| Totale winst: | €230,7 mrd |
Groningenplafond
Om te voorkomen dat 'kleine velden' in de verdrukking komen, legt het Rijk Gasterra — verantwoordelijk voor de verkoop van het Groningse gas — in een productieplafond op voor de periode tussen 2006 en 2015. Het Rijk wil eigenlijk een maximum van 375 miljard kuub, maar laat zich uiteindelijk overtuigen door 'de olies'. Het wordt 425 miljard kuub, oftewel 42,5 miljard kuub per jaar.
De NOS onthult later via een wob-verzoek dat er óók een geheime afspraak is gemaakt over de periode na 2015, waarmee wordt bepaald dat de gaswinning met 42,5 miljard kuub per jaar doorgezet zou worden. De Tweede Kamer wordt hierover nooit geïnformeerd. Het productieplafond blijkt later van groot belang te zijn.
| Jaar: | 2006 |
| Totale winst: | €322,8 mrd |
Aantal schokken neemt toe
Intussen nemen de trillingen van de Groningse bodem in het nieuwe millennium in rap tempo toe. Alleen al in 2006 registreert het KNMI 47 aardbevingen, waaronder die in Westeremden met een magnitude van 2,6 op de schaal van Richter. Het ergste moet dan nog komen.
In de eerste jaren van het nieuwe productieplafond blijft Gasterra ruim onder de toegestane productie. Vanaf 2010 probeert het bedrijf dit te compenseren door de gaswinning flink op te schroeven. In dat jaar wordt 50 miljard kuub gas geproduceerd. Maar met de productie, neemt ook het aantal aardbevingen toe. En de schade aan huizen.
| Jaar: | 2012 |
| Totale winst: | €392,2 mrd |
Huizinge verandert alles
Op 12 augustus 2012 trilt de aarde bij Huizinge zwaarder dan ooit te voren. Om 22:31 uur voelt de gehele provincie Groningen een klap van 3,6 op de schaal van Richter. Bij de NAM komen honderden schademeldingen binnen. 'Huizinge' is een keerpunt in de geschiedenis van het Groningenveld. Vanaf dit moment vormen de aardbevingen een veiligheidsvraagstuk.
Een onderzoek naar de veiligheid van de gaswinning door het Staatstoezicht op de Mijnen volgt. De toezichthouder concludeert dat er een kans bestaat op een aardbeving met een kracht van 5 op de schaal van Richter. Omdat er daardoor sprake is van een veiligheidsrisico, adviseert de toezichthouder om de gaswinning 'zoveel als mogelijk en realistisch is' te reduceren.
| Jaar: | 2013 |
| Totale winst: | €407,1 mrd |
Henk Kamp grijpt niet in
Toch besluit toenmalig minister Henk Kamp van Economische Zaken om niet in te grijpen. Volgens de VVD'er leidt een productiedaling tot problemen voor de leveringszekerheid van aardgas in Nederland.
Bovendien spelen de aardgasbaten een rol. Met elke 10 miljard kuub minder aardgas verliest de Nederlandse Staat €2,2 mrd, rekent Kamp Kamerleden voor. Dat komt het kabinet, dat in de begroting voor 2013 al veel had moeten bezuinigen, niet goed uit.
Als aan het eind van het jaar de balans wordt opgemaakt, blijkt er vanwege de ruimte in het productieplafond 53,9 miljard kuub gewonnen te zijn. Sinds de jaren tachtig werd er niet zoveel gas gewonnen in Groningen. Het leidt tot woede en ongeloof van de Groningers. De schatkist profiteert: de aardgasbaten voor de Staat bedragen dat jaar ruim €13 mrd.
2014-2022: feest voorbij
Na de recordproductie van 2013 wordt duidelijk dat de gaswinning in Groningen niet langer veilig is. Het kabinet besluit de gaswinning helemaal te stoppen. Vanaf 1 oktober 2023 gaat de kraan definitief dicht.
| Jaar: | 2014 |
| Totale winst: | €417,3 mrd |
Het mes erin
Begin 2014 zijn er bij de NAM al 14.000 schademeldingen binnengekomen. Het bedrijf zegt tot dan toe €50 mln te hebben uitgekeerd, en verwacht tot en met 2019 nog eens €250 mln uit te geven aan nieuwe schadeclaims.
In 2014 schroeft Kamp de gaswinning dan toch terug. Maximaal 42,5 miljard kuub per jaar mag er nog gewonnen worden, ruim 10 miljard kuub minder dan het jaar ervoor. Bovendien mag Gasterra geen langetermijncontracten meer afsluiten met afnemers uit het buitenland.
Actievoerders van Schokkend Groningen protesteren tegen de gaswinning door de NAM en de schade die daarbij ontstaat.
Foto: Anjo de Haan/ANP
Centrum Veilig Wonen
De aarde in Groningen blijft beven en ook het aantal schadeclaims groeit hard. Waar de NAM — als aansprakelijke — tot dusverre alle schadeclaims uit het aardbevingsgebied zelf afhandelde, wordt die taak de NAM te groot. Bovendien is er veel wantrouwen. Kan de veroorzaker van schade en onveilige situaties wel eerlijk oordelen over schadevergoedingen?
De NAM richt daarom het Centrum Veilig Wonen (CVW) op, dat alle claims overneemt. Al direct is er kritiek: grootaandeelhouder Arcadis zou te nauwe banden onderhouden met de NAM. Tot eind 2016 verwerken de NAM en het CVW in totaal bijna 77.000 schadeclaims.
| Jaar: | 2015 |
| Totale winst: | €422,8 mrd |
Onderzoeksraad voor Veiligheid
Begin 2015 oordeelt de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat de veiligheid van Groningers bij de gaswinning nooit een rol heeft gespeeld. In de besluitvorming in het Gasgebouw stond het belang van winning altijd op de eerste plaats: een maximale opbrengst en het optimaal gebruikmaken van Nederlandse bodemschatten.
| Jaar: | 2016 |
| Totale winst: | €426,1 mrd |
Omkering bewijslast
Hoewel het aantal aardbevingen geleidelijk afneemt door de lagere gaswinning, geldt dat niet voor het aantal schadeclaims en de wachttijd voor Groningers. Het blijkt bijna onmogelijk om te bewijzen dat schade aan het huis door aardbevingen zijn veroorzaakt.
Overal in de provincie Groningen worden huizen onbewoonbaar verklaard.
Foto: Robin Utrecht/ANP
Daarom wordt vanaf 1 januari 2017 de bewijslast omgekeerd: de NAM moet voortaan aantonen dat het de schade niét veroorzaakt heeft.
| Jaar: | 2017 |
| Totale winst: | €428,6 mrd |
Aardbevingen blijven
Vanaf 2015 wordt de gaswinning nog verder aan banden gelegd. En dat heeft effect: het aantal aardbevingen neemt geleidelijk af. Wel adviseert het Staatstoezicht op de Mijnen begin 2018, naar aanleiding van een aardbeving met een magnitude van 3,4 bij Zeerijp enkele maanden eerder, om de gaswinning vanuit veiligheidsoogpunt nog verder terug te brengen tot maximaal 12 miljard kuub.
| Jaar: | 2018 |
| Totale winst: | €428,3 mrd |
Beëindiging gaswinning
En dan, totaal onverwacht, meldt minister Eric Wiebes op 29 maart 2018 dat de gaswinning uiterlijk in 2030 helemaal zal worden beëindigd. Honderden miljarden kuub gas zullen in het gasveld achterblijven om de veiligheid te waarborgen. 'Ik heb voor de Groningers gevochten', aldus Wiebes.
Om de sluiting van het gasveld mogelijk te maken, moet Wiebes om tafel met Shell en ExxonMobil. Na maanden van onderhandelingen wordt in een zogenaamd 'akkoord op hoofdlijnen' de toekomst van het gasgebouw vastgelegd.
Rolf de Jong van ExxonMobil, Marjan van Loon van Shell en minister Eric Wiebes van Economische Zaken tijdens de presentatie van het akkoord op hoofdlijnen.
Foto: Alexander Schippers/ANP
Een belangrijk deel gaat over de financiën. Om te voorkomen dat de kosten voor de aardbevingen hoger worden dan de inkomsten voor de NAM, worden de afdrachtregelingen uit de jaren zeventig geschrapt. Winst uit Groningen wordt nu net als alle andere gasvelden belast, wat de NAM honderden miljoenen scheelt.
Geen dividend
De andere kant van de deal is dat Shell en Exxon toezeggen om geen rechtszaken aan te spannen vanwege misgelopen inkomsten door het stoppen met de gaswinning. Ook zal de NAM voorlopig geen dividend uitkeren om de aardbevingskosten de kunnen blijven betalen.
Verder wordt vastgelegd dat het Rijk de schadeafhandeling en de versterkingsopgave overneemt van de NAM. Er komen twee verschillende organisaties voor de afhandeling van schade én de versterkingsoperatie: het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). De NAM betaalt achteraf nog slechts de rekening.
| Jaar: | 2019 |
| Totale winst: | €428,9 mrd |
Nóg snellere afbouw
Krap een jaar later maakt Wiebes bekend dat de afbouw van de gaswinning nóg sneller zal gaan. Dat kan door Nederlandse industrie die nog gebruikmaakt van Gronings gas te verplichten om over te stappen op ander gas, zoals uit Rusland en Noorwegen.
In de stikstofmenginstallatie nabij Zuidbroek wordt stikstof vermengd met hoogcalorisch gas uit het buitenland. Zo ontstaat laagcalorisch gas wat gebruikt wordt door Nederlandse huishoudens.
Foto: Kees van de Veen/ANP
Daarvoor wordt bij het Groningse Zuidbroek een nieuwe stikstofinstallatie gebouwd, waar buitenlands gas wordt verwerkt tot gas geschikt voor Nederlandse huishoudens en bedrijven. Zo kan de gaswinning in 2022 al beëindigd worden.
Ruzie over de rekening
Ondanks de afname van de gaswinning, lopen de kosten voor de versterking en schadeafhandeling op. Tussen 2019 en 2022 keerde alleen al het IMG voor bijna €1 mrd ruim 123.000 schadevergoedingen uit. Hoe moeizaam de schadeafhandeling verloopt, blijkt wel uit de hoge uitvoeringskosten. In 2021 waren deze voor elke euro aan schadevergoeding 74 cent.
Het Rijk stuurt deze rekeningen volgens afspraak naar de NAM, maar die weigert deze volledig te betalen. Het bedrijf vindt dat het niet kan controleren wat er in Groningen precies wordt vergoed en dus of de NAM wel aansprakelijk is voor de vergoedde schade. Begin 2022 spant de NAM hierover een arbitragezaak aan.
| Jaar: | 2020 |
| Totale winst: | €428,4 mrd |
Einde van het gasgebouw
Met de afbouw van de Groningse gaswinning komt het einde van het gasgebouw langzaam in zicht. Handelshuis Gasterra, dat ruim 2242 miljard kuub Gronings aardgas verhandelde, wordt in 2024 opgeheven.
Inmiddels is duidelijk dat er met het Groningenveld in totaal ruim €428 mrd winst is gemaakt. Onder de streep ging daarvan 85% (€363,7 mrd) naar het Rijk en 15% (€64,7 mrd) naar de NAM en haar twee aandeelhouders.
Eind 2021 maakt de NAM bekend dat het bedrijf opgesplitst en verkocht zal worden. In de zomer van dit jaar wordt ook duidelijk dat de Nederlandse Staat geen vertegenwoordiger meer afvaardigt naar de vergaderingen van de Maatschap Groningen.
In Groningen is het nog niet klaar
In Groningen dreunt de gaswinning nog altijd na. Nog tot in ieder geval 2028 zal er schade worden vergoed en onveilige huizen worden gecontroleerd en versterkt. Verwacht wordt dat van de 27.000 potentieel onveilige adressen er ongeveer 13.000 versterkt moeten worden. Tot nu toe gebeurde dat bij 2600 huizen. Volgens het Staatstoezicht op de Mijnen is inmiddels duidelijk dat de doelstelling van 2028 niet gehaald zal worden.
Definitieve sluiting
Terwijl de parlementaire enquêtecommissie haar verhoren begonnen is, wordt de roep om toch weer gas te winnen in Groningen als gevolg het dichtdraaien van de Russische gaskraan steeds luider. Volgens het Staatstoezicht op de Mijnen is de gaswinning nog altijd onveilig, maar door een gebrek aan Russisch gas is de kans op een gastekort aankomende winter reëel geworden.
De parlementaire enquêtecommissie onderzocht de aardgaswinning in Groningen.
Foto: Bart Maat/ANP
Staatssecretaris Hans Vijlbrief voor Mijnbouw houdt voorlopig vast aan het voor dit jaar vastgestelde productieniveau van 4,5 miljard kuub. Vanwege de 'onzekere geopolitieke ontwikkelingen' worden er dit jaar nog geen putten gesloten.
Net voor de val van het kabinet-Rutte IV valt het besluit dan toch: op 1 oktober 2023 wordt er geen gas meer gewonnen in Groningen. Daarmee komt na zestig jaar een definitief einde aan de gaswinning uit het Groningenveld.